Bu yazı Dr. Sevda Sarıkaya’nın 11 Mayıs 2019 tarihli köşe yazısından alıntıdır. 

YENİ BİR DEMANS TÜRÜ TANIMLANDI: LATE

Birçok üniversitenin katılımıyla gerçekleştirilen geniş bir çalışma sonucunda LATE adlı yeni bir demans türü tanımlandı. 80 yaş ve üzeri bireylerin yüzde 20-25 düzeyinde LATE hastalığına yakalandığı ön görülüyor. Alzheimer hastalığı ile kıyaslandığında LATE’deki hafıza problemleri çok daha yavaş ilerliyor.

Çalışma alanı Demans olan bir nöroloji hekimi olarak bu haber beni çok heyecanlandırdı. Yıllardır sadece Demans hastası değerlendirdiğimden, bu alanda tanımlanamayan birçok tür olduğunu pratikte de görebilme imkanına sahibim. Kitabi tanımlara uymayan, bizleri şaşırtan hastaların sayısı hiç de az değil. Henüz nedeni net olarak bilinmeyen Demans’ın alt tipleri daha fazla tanındıkça, sebebi öğrenmeye o kadar yaklaşmış olacağız. Önce kısaca Demans’ın tanımını tekrar yapmamız gerekirse; Latince’den türeyen bir kelime olan Demans, orijinal haliyle “Demens (De-mens)” kelime anlamıyla mantık ve akıldan (mens) uzak (de) demektir. Tıbbi anlamıyla Demans ise, zihinsel yetilerimizin günlük yaşantımızı etkileyecek düzeyde bozulmasına sebep olan bir sendromdur. Yani bir bulgular bütünüdür. Birçok alt türü vardır. En sık görülen alt türü ise Alzheimer hastalığıdır. Alzheimer hastalığında tutulum ilk önce bellek alanlarından başlayıp daha sonra zamanla diğer zihinsel alanlara yayılmaktadır. Birçok üniversitenin katılımıyla gerçekleştirilen geniş bir çalışma sonucunda yeni bir demans türü olarak tanımlanan LATE’in detayları geçtiğimiz ay Brain dergisinde yayımlandı. LATE aslında “limbik-predominant age-related TDP-43 encephalopathy”nin kısaltılmışı. Peki neden böyle bir isim verilmiş? Beynin limbik alanında biriken TDP-43 proteinleri dolayısıyla ortaya çıkan bir Demans türü olduğundan bu isim verilmiş. Aslında Alzheimer tanısı konan hastaların üçte birisinin LATE olma olasılığından bahsediliyor. Bu durumda Alzheimer hastalığına karşı yapılan tedavi çalışmalarının hâlâ bir sonuç vermemesinin nedeninin de bu olduğu öne sürülüyor. Nasıl mı? Şöyle ki; Alzheimer hastalığında beyinde beta amyloid plakları ve tau yumakları birikiyor. Bütün tedavi çalışmaları da beta amyloid plakları ve tau yumaklarını yok etmek üzere planlanıyor. Halbuki LATE adı verilen Demans türünde beyinde biriken TDP-43 adında bir protein. Tedavi çalışmaları planlanırken bu proteini hedefleyen bir strateji izlenmiyor. İşte bu nedenle LATE’in keşfinin çok önemli olduğu düşünülüyor. LATE’in daha çok 80 yaş ve üzeri hastalarda görüldüğü belirtiliyor. 80 yaş ve üzeri bireylerin yüzde 20-25 düzeyinde LATE hastalığına yakalandığı ön görülüyor. Alzheimer hastalığı ile kıyaslandığında LATE’deki hafıza problemleri çok daha yavaş ilerliyor. Aslında klinik pratiğimle kıyasladığımda bu bilginin benim kayıtlı hastalarımla da örtüştüğünü fark ettim. Genellikle 80 yaş ve üzeri hastalarımın çok daha yavaş ilerlediğini gözlemliyor fakat literatürle bunu destekleyemiyordum. Bu bilgi benim gibi birçok alan hekiminin de klinik pratiğinde işe yarayacaktır. Hasta yakınlarını rahatlatmak açısından da oldukça önemli bir keşif bu. Kuşkusuz ki bu keşfin en büyük önemi, tedavi çalışmalarında artık TDP-43’ün de hedef alınması gerektiğini göstermesi oldu.